مقدمه
در روند زندگی انسان ، هم خانواده از اهمیت بسزایی برخوردار است و هم استعداد. یکی از مهمترین عوامل محیطی که در زندگی انسان نقش ایفا می کندخانواده یا بهتر بگوییم والدین هستند .
والدین با رفتار های خود آفریننده ی موقعیت هایی هستند که رفتار های خاص را در فرزندان برمی انگیزند و یا سر مشق هایی را برای الگو سازی در اختیار آنها قرار داده و یا به تشویق دسته ی خاصی از رفتار ها می پردازند.
نقش محیط خانواده و خصوصا والدین به عنوان مهم ترین رکن جامعه که شالوده ی اساسی شخصیت کودکان را می سازد ، بسیار مهم است . انسان زندگی خود را از خانواده شروع می کند و خمیر مایه ی شخصیت فرد در آن جا سرشته شده ، ارزش ها و معیار های فکری او پایه گذاری می شود . این تاثیرات اولیه در رفتار ها ، ارتباطات فرد با دیگران و سازگاری با محیط اطراف در آینده و روی هم رفته در کل زندگی او نقش تعیین کننده ای دارد . استعداد نیز مهم است .شاید بتوان گفت در زندگی انسان چیزی مهم تر از استعداد ، شناسایی و پرورش آن وجود ندارد . استعداد چنان اهمیتی دارد که بسیاری از اتفاقات زندگی انسان به آن وابسته است و از آن تاثیر می پذیرد .
شناخت انسان در گرو شناخت استعداد است و بالعکس . اگر انسان را به درستی بشناسیم ، استعداد های او را هم خواهیم شناخت ، زیرا انسان چیزی بیش از استعدادش نیست .در قرآن کریم بر مفهوم استعداد تاکید شده است .آن جا که خداوند متعال می فرماید:《انزل من السماء ماء فسالت اودیه بقدرها》خدا از آسمان آبی فرود آورد و هر رودخانه ای به قدر ظرفیت خودش سیلان یافت (رعد ۱۷) یا ،《رفع بعضکم بعض درجات لیبلوکم فیما آتاکم》،برخی از شما را بر برخی برتری داد(و شما را در درجات و استعدادهای گوناگون قرار داد)، تا شما را در مورد آن چه به شما داده است ، آزمایش کند .(انعام۱۶۵).در آموزه های اسلامی بر شناسایی و پرورش استعداد های فردی تاکید شده است . اصلا هدف و ذات تربیت چیزی جز شناسایی و پرورش استعداد ها نیست .بنابراین مهم ترین کالبد و فضای تربیتی که استعداد در آن جا شناسایی و هدایت می شود خانواده است .قبل از پرداختن به موضوع اصلی ، چند نکته را که برای خانواده ها و کارشناسان در راستای شناسایی و پرورش استعداد های کودکان ضرورت دارد ، یاد آور می شود :
۱_زمان شناسایی استعداد ها، از بدو تولد
بدو تولد کودک ، آغاز زمان شناسایی استعداد های وی است .حالات و رفتار هایی که کودک از خود بروز می دهد و مراحل رشد کودک ، به والدین نشان می دهد که فرزندشان دارای چه استعدادی است .بنابراین والدین باید از همان ابتدای تولد فرزند ، هم به استعداد فرزند خود توجه کنند و هم محیط و شرایط را برای بروز استعداد او فراهم نمایند .
۲- استعداد یک موهبت است .
استعدادها موهبتی هستند تا هر انسان در مسیر خودشکوفایی قرار بگیرد و تبدیل به موجودی شود که قابلیت آن را دارد.بسیاری از کودکان به دلیل ندیدن و عدم توجه به استعدادهای شان فرصت های زیادی را در زندگی برای رشد و بالندگی از دست می دهند .بدین معنی که آن ها یا استعداد خودشان را تشخیص نمی دهند یا کسی پیدا نمی شود که استعداد آن ها را شناسایی و هدایت کند . هر انسان به صورت بالقوه از موهبت هایی برخوردار است که توسط خداوند به او عطا شده است .
۳- اول شناسایی استعدادها ، بعد پرورش آن
در امر شناسایی و پرورش استعداد ها آن چه که باید مورد توجه قرار گیرد این است که اولین مرحله در این فرآیند ، شناسایی استعداد است . شناسایی استعداد ، کاری بسیار مهم است که هر فردی نمی تواند از عهده ی آن بر آید . این مهم نیاز به تیز بینی و مهارت دارد.در این زمینه متاسفانه افراد یا به دنبال راه هایی برای پرورش و حمایت از استعداد ها هستند و یا قصد دارند طرح هایی را در آموزش و پرورش اجرا کنند که بتواند برنامه های حمایتی و هدایتی از استعدادها را برنامه ریزی نماید ، غافل از آن که فرآیند شناسایی دقیق استعداد ها هنوز انجام نشده است . شناسایی استعداد ها شرط لازم و اولیه در فرآیند شناسایی و هدایت استعداد های برتر است . شرط لازم برای کاربرد این ماده این است که ما آن ماده را بشناسیم . عدم شناسایی به موقع و دقیق موجب هدر رفتن منابع و رها کردن آن به حال خود می شود .
۴-توجه به همه ی ظرفیت ها و استعداد ها و پرهیز از حافظه محوری
رویکردی که هم اکنون در بسیاری از فعالیت های مدارس دیده می شود ، حاکم بودن حافظه محوری است .این رویکرد سال هایی متمادی ست که آموزش و پرورش را درگیر کرده و فضا را برای انجام فعالیت های خلاقانه بسته است .در اصل یکی از علل پرداختن به تحول بنیادین در آموزش و پرورش ، جلو گیری از بسط این رویکرد بوده است .والدین باید به این امر توجه داشته باشند که از پرورش حافظه محوری در فرزندان خویش پرهیز و در عوض به تمامی ابعادوجودی ، ظرفیت ها و استعدادهای فرزندانشان بپردازند .کودکان ظرفیت ها ، شایستگی ها و استعداد های بی شمار بالقوه ای دارند که توجه به تمامی ابعاد آن ها می تواند انسان کامل را آن چنان که در اسلام به آن تاکید شده است نوید دهد .بنابر این باید از توجه به حافظه محوری به سمت توجه به همه ی استعداد های فرزندان حرکت کرد تا حداقل کمی از آسیب های این رویکرد ، کم شده و توانمندی های بالقوه ی فرزندان پرورش یابد .
۵- توجه به تفاوت های فردی
همه ی ما متفاوت به دنیا آمده ایم و این تفاوت ها ترکیبی از وراثت و محیط است . توجه به تفاوت های فردی به این معناست که بین هر فردی از افراد جامعه تفاوت وجود دارد و رفتار ، کردار ، توانایی های ذهنی ، شخصیت ، هوش ، استعداد و… هر فرد فقط منحصر به اوست .افراد مختلف تمایلات ، ارزش ها و ترجیحات متفاوتی دارند و این ویژگی ها در رفتار آن ها منعکس می شود .در ویژگی های جسمانی ، تفاوت ها مشهود است ولی در متغیر های روان شناختی مثل استعداد، تشخیص تفاوت ها بسیار دشوار و تشخیص آنها نیازمند مهارت ویژه است.البته این امر نباید به تقویت تفرد و فردیت در جامعه منجر شود بلکه این موضوع باید تبیین شود که در بررسی ها و مقایسه ها تفاوت های فردی مورد توجه قرار گیرد .
منابع مورد استفاده :
۱-قرآن کریم
۲-کتب مدیریت خانواده
فاضل اکبری طارمی
مدیر و موسس مدرسه غیر انتفاعی عرفان
